Μητροπολίτικος Ναος Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά
Ένας από τους πιο σεβαστούς αγίους στην πόλη της Θεσσαλονίκης είναι ο Γρηγόριος Παλαμάς, ο οποίος άφησε έντονα σημάδια στη μεσαιωνική Ορθόδοξη θεολογία. Επομένως, η κεντρική μητροπολιτική εκκλησία της Θεσσαλονίκης είναι αφιερωμένη σε αυτόν και τα ιερά λείψανα του φυλάσσονται εκεί. Αρχικά, στη θέση του ναού υπήρχε μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική του 13ου αιώνα, αφιερωμένη στην Αγία Θεοτόκο, και αργότερα στον προστάτη της πόλης, Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης.
Στο τέλος του 16ου αιώνα, οι Οθωμανοί Τούρκοι μετέτρεψαν τον ναό της Αγίας Σοφίας (την κεντρική μητρόπολη της πόλης εκείνης της εποχής) σε τζαμί, και η βασιλική άρχισε να εκπληρώνει αυτή τη λειτουργία. Το 1890, το κτίριο καταστράφηκε από μια βίαιη πυρκαγιά και κυριολεκτικά ένα χρόνο αργότερα, σύμφωνα με το έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ernst Ziller, τέθηκαν τα θεμέλια της νέας εκκλησίας. Ωστόσο, τα κύρια στάδια κατασκευής πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1911-1914. Έγιναν μικρές προσαρμογές στο έργο, ο δημηουργός του οποίου ήταν ο διάσημος Έλληνας αρχιτέκτονας Ξενοφών Παιονίδης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και κατά την οθωμανική κυριαρχία, χτίστηκε ένα κρυφό δωμάτιο στο ναό, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την αποθήκευση όπλων και ως καταφύγιο κατά τη διάρκεια της Μακεδονικής εξέγερσης του 1904-1908.
Ο Νικόλαος Κεσσανλής ήταν ο συγγραφέας της ζωγραφικής του ναού, αλλά ο σεισμός στη Θεσσαλονίκη το 1978 κατέστρεψε τις τοιχογραφίες σε τέτοιο βαθμό που έπρεπε να αναδημιουργηθούν εκ νέου.
Ο βίος του Γρηγόρη Παλαμά
Ο Γρηγόριος Παλαμάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296. Προερχόμενος από μια ευγενή βυζαντινή οικογένεια, έλαβε μια εξαιρετική εκπαίδευση, θα μπορούσε κανείς να πει, τрт καλύτερр για την εποχή του, υπό την αιγίδα του προστάτη αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β ‘και ενός από τους καλύτερους δασκάλους της φιλοσοφίας και των κοσμικών επιστημών της εποχής, Θεόδωρο Μετοχίτη. Ωστόσο, εγκαταλείποντας μια σταδιοδρομία στην αυλη που θα του χάριζε πολλές ευλογίες, σε ηλικία 20 ετών, πήγε στο Άθως, όπου μόνασε δίπλα στον μοναχό Νικόδημο, τον πνευματικό του μέντορα. Μέχρι το 1325, ο Γρηγόριος μένει στο Άγιο Όρος, μετά το οποίο πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη. Εκεί χειροτονήθηκε ιερέας και μετακόμισε στη Βέροια, όπου ίδρυσε μια ερημίτικη κοινότητα. Εκεί αρχίζει να επιδίδεται σε «έξυπνη» συνεχή σιωπηλή προσευχή και γίνεται υποστηρικτής του ησυχασμού – μια ειδική τάση στο μοναχισμό, η οποία συνεπάγεται ακραία απόσπαση, μοναξιά και συγκέντρωση όχι μόνο στην εσωτερική αδιάκοπη προσευχή, αλλά και στην προσθήκη ορισμένων σωματικών πρακτικών που εμβαθύνουν αυτή τη διαδικασία.
Το 1331 επέστρεψε στο Άθως, όπου έγινε ηγούμενος του μοναστηριού του Εσφιγμένου.
Το 1344, η έννοια των διδασκαλιών των Ησυχαστών διώχθηκε από τις βυζαντινές αρχές. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς φυλακίστηκε και αφομοιώθηκε. Ωστόσο, το 1347 αθωώθηκε και καταδικάστηκαν οι αντίπαλοί του. Μετά από λίγο, ο Παλαμάς θα εκλεγεί Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Στο δρόμο προς την Κωνσταντινούπολη το 1354 συνελήφθη από τους Τούρκους. Πραγματοποιεί ενεργά θεολογικές συζητήσεις με μουσουλμάνους, πιστεύοντας ότι οι Βυζαντινοί πρέπει να μετατρέψουν τους Τούρκους σε χριστιανούς. Μετά την απελευθέρωσή του, επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη, πέθανε στις 14 Νοεμβρίου 1359 σε ηλικία 63 ετών, και το 1368 ανακηρύχθηκε ως τοπικός Άγιος. Στη συνέχεια, τα λείψανα του Αγίου Γρηγορίου θα τοποθετηθούν στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας, αργότερα στο μοναστήρι των Βλατάδων και μετά στη Μητρόπολη. Και από το 1890 βρίσκονται στον νέο καθεδρικό ναό, που άνοιξε το 1914.
