Παναγία Χαλκέων
Η Παναγία Χαλκέων, γνωστή και ως «Κόκκινη Εκκλησία» λόγω της πλινθοδομής της, βρίσκεται στη διασταύρωση της Εγνατίας και της Αριστοτέλους. Είναι η μόνη εκκλησία της Μεσοβυζαντινής περιόδου που διατηρήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με την επιγραφή στο θεμέλιο σε μαρμάρινο δισκίο, χτίστηκε το 1028 μ.Χ. από τον αρχηγό των Λογγοβάρδων και την οικογένειά του προς τιμήν της Μητέρας του Θεού στον χώρο όπου υπήρχε ειδωλολατρικός ναός.
Το 1430, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί και έλαβε το όνομα Kazancilar Camii (δηλαδή, το τζαμί χαλκουργών), καθώς εργαστήρια χαλκού βρίσκονται σε αυτήν την περιοχή από τη βυζαντινή περίοδο έως και σήμερα. Εξ ου και το σημερινό όνομα “Παναγία Χαλκέων” – Η Παναγία των Χαλκουργών.
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, η εκκλησία επέστρεψε στη χριστιανική λατρεία. Ο σεισμός του 1932 προκάλεσε μεγάλες ζημιές στον ναό, οι οποίες διορθώθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης τη δεκαετία του 1930, όταν αφαιρέθηκαν τα επιχώματα που κάλυπταν ολόκληρο το χαμηλότερο επίπεδο του κτιρίου.
Η κάτοψη της εκκλησίας είναι αυτή του κλασικού εγγεγραμμένου σταυροειδούς τρουλαίου ναού, που κυριάρχησε στην αρχιτεκτονική την εποχή της Μακεδονικής δυναστείας. Με τέσσερις κίονες να στηρίζουν τον κεντρικό τρούλο και χωριστό τριμερή χώρο με δύο πεσσούς για το ιερό, ο ναός εντάσσεται ειδικότερα στη σύνθετη παραλλαγή του παραπάνω τύπου, που ήταν διαδεδομένη στην Κωνσταντινούπολη. Στη δυτική πλευρά υπάρχει ένας διώροφος νάρθηκας με δύο τρούλους. Στο κέντρο της βόρειας πλευράς, ένα μνημείο για τον τάφο του κτήτορα της εκκλησίας προεξέχει από τον τοίχο.
Χτίστηκε εξ ολοκλήρου με τη βυζαντινή τεχνική «κρυμμένου τούβλου», και οι εξωτερικοι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με πολλά παράθυρα, κλιμακωτές καμάρες, κρητιδοποιημένες ρίγες, γείσα, ενσωματωμένες ημι-στήλες, κιονοστοιχίες και κολώνες.
Η τοιχογραφία του ναού ανήκει σε δύο διαφορετικές φάσεις. Σύμφωνα με την επιγραφή στη ζωγραφισμένη διακόσμηση του ιερού, η πρώτη φάση συμπίπτει με την κατασκευή του ναού και ανήκει στο δεύτερο τέταρτο του 11ου αιώνα (1030-1040). Περιλαμβάνει τη ζωγραφική του θόλου: τη σκηνή της Αναλήψεως, την Παναγία, τους Ιεράρχες και δύο σκηνές της Ευχαριστίας που κοσμούν το ιερό και τη μαγευτική σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας. Το δεύτερο στάδιο της ζωγραφικής πραγματοποιήθηκε τον 14ο αιώνα.
Το 1988, η εκκλησία καταχωρίστηκε ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO https://whc.unesco.org/en/list/456/.
Ο ναός είναι ανοιχτός για το κοινό: καθημερινά από τις 08:00 έως τις 12:00 και από τις 17:00 έως τις 19:00
