Ιερά Μονή της Μεγαλομάρτυρος Ευφημίας
Ένα από τα παλαιότερα στο νησί θεωρείται το μοναστήρι της Μεγαλομάρτυρος Ευφημίας, το οποίο χρονολογείται από τον 15ο αιώνα – δλδ οι πρώτες γραπτές αναφορές χρονολογούνται από αυτήν την περίοδο (συμβολαιογραφικό έγγραφο που επιβεβαιώνει την δωρεά κτημάτων στην Μονή από τον Αντώνιο Μοσούλη). Οι προφορικές παραδόσεις λένε ότι το σημερινό καθολικό της μονής χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός παλιού ναού (επίσης αφιερωμένου στην Ευφημία), στον οποίο βρέθηκε μια εικόνα της Αγίας.
Το μοναστήρι βρίσκεται σε ένα γραφικό μέρος, σε ένα από τα πιο πράσινα και όμορφα μέρη της πόλης, στο τέλος της Γαρίτσας, όχι μακριά από τη θάλασσα. Στα σύνορα των μοναστηριακών κτημάτων το 1828-1832 χτίστηκε η θερινή έπαυλη των Βρετανών αρμοστών, Μον Ρεπό.
Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, η οποία δεν αναγνώρισε την ανεξαρτησία και την αυτοδιοίκηση των ορθοδόξων εκκλησιών και μοναστηριών, δημιουργήθηκε μια σειρά από πνευματικά και νομικά προβλήματα. Γι ‘αυτό το μοναστήρι ήταν ιδιόκτητο, όπως και τα υπόλοιπα στο νησί. Με άλλα λόγια, ήταν στην κατοχή ατόμων που μπορούσαν να το κληρονομήσουν, να το πουλήσουν ή να το νοικιάσουν. Ο Αντώνιος Μασούλης, που αναφέρθηκε παραπάνω, ήταν ένας από τους πρώτους ιδιοκτήτες του μοναστηριού, και η Μονή ανήκε σε αυτήν την οικογένεια μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα. Ο τελευταίος της οικογένειας Μασούλη ήταν ο Ιερομόναχος Σάββας, ο οποίος δεν άφησε κληρονόμους. Την ώρα του θανάτου του, μια μοναστική κοινότητα και ένας ηγούμενος ζούσαν στο μοναστήρι και το ανέλαβαν.
Επιστρέφοντας στην ιστορία, πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον μύθο, το μοναστήρι ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα από δύο ιερείς, μετά τον θάνατο των οποίων οι χήρες τους έγιναν μοναχές και έζησαν το υπόλοιπο της ζωής τους στα τείχη του μοναστηριού. Πιστεύεται ότι ήταν αυτές που βρήκαν την εικόνα της Αγίας Ευφημίας στα ερείπια, μετά από ένα προφητικό όνειρο.
Κάποτε, το μοναστήρι διέθετε πολλά ακίνητα τόσο στην ίδια την πόλη όσο και στα χωριά του νησιού, αλλά σχεδόν όλα τα κτίρια καταστράφηκαν κατά την επίθεση και την πολιορκία των Οθωμανών το 1716. Το μοναστήρι υπέστη επίσης ζημιές από τη γαλλική κατοχή (1797-1799), όταν καταστράφηκαν ή χάθηκαν σημαντικά χριστιανικά κειμήλια, εκκλησιαστικά και ιστορικά έγγραφα.
Παρ ‘όλες τις δυσκολίες, σε όλη την ιστορία της ύπαρξής του, στο μοναστήρι ζούσε μια ενεργή μοναστική κοινότητα, έτσι στα τέλη του 19ου αιώνα, υπήρχαν 16 μοναχές. Σήμερα έχουν απομείνει μόνο 2. Παρεμπιπτόντως, η Εκκλησία της παναγίας των Βλαχερνών ανήκε σε αυτό το μοναστήρι, αλλά μεταφέρθηκε από την κοινότητα στη μητρόπολη του νησιού.
Το καθολικό της μονής είναι μια μικρή βασιλική με μαρμάρινο τέμπλο, στο βόρειο τμήμα του οποίου υπάρχει τοιχογραφία της Αγίας Ευφημίας και στο νότιο τμήμα του Αγίου Παντελεήμονα. Τα λείψανα της Αγίας φυλάσσονται επίσης εδώ, αλλά είναι διαθέσιμα στους προσκυνητές μόνο 2 φορές το χρόνο: στις 11 Ιουλίου και 16 Σεπτεμβρίου.
